Littérature

Ordin e lenner zo div yezh en Breizh : ar brezhoneg hag ar gallo (gallaoueg eme lod). Met petore skeudenn eo se ? Fin, arabat ankouaat ar galleg ! Hennezh zo diazezet mat ha goût a oar mat petra eo kadoniezh ar goukoug ! Lec’h na gleved nemet brezhoneg pan oamp tud vunut, ne glever mui nemet galleg... Ma, an araokadur eme lod. Din-me n’eo ket avat.

En XVIIIvet kantved zo c’hoarvezet traoù divoutin evit lod dioute, souezhus evit lod all, ur c’hantved a welo fin ar renad kozh beuzet en diwanerezh an demokratelezh badezet gant ar gwad tevañ tennet diouzh goûgoù kablus evel digablus. Kantved ar Sklêrijenn a vez graet eus ar c’hantved-se : ur bed skiantel leun a virvilh en servij ar mennozhioù nevez, koulz war dachenn an istor, pe ar brederouriezh, ar skiantoù, holl gwitibunan.

Tochtochtochtochtoooooch ! Evel-se e veze klevet an dud dre amañ o c’hervel o moc’h ha d’o fediñ da zont da blaouiañ dibreder o boued en un nev leun-rez !

Brudet eo ar chrennlavar kozh diwar-benn hon aodoù tostañ : Etre Brug ha TraezhtelEmañ beli an drougavelEtre Brug ha TrevoùEmañ beli an diaouloù !

Ma zo bet buhezioù kollet er peñseoù (siwazh), korf hag all, zo bet ivez madoù savetaet ! Petra oa deuet gwin ar Vesper, e 1903, goude peñse al lestr-kargo eta ? Nebaon, ma oa bet graet war-dro ar paour-kaezh skipailh a oa war ar vag, ne oa ket bet dilezet ar gargamant gwin da vont d’an avantur Doue evit kelloù-se ! Sede penaos e kont an istor zo bet pourvezet gwin da arvoriz Leon eus Molenez betek Rosko e-pad meur a viz : netra lipousoc’h evit gwin peñse, sur mat ! Ha se en desped d’ar...

Ar Vretoned a oar pegen kaer eo ar mor : kazeg c’hlas o barzhoniezh, awen o danevelloù kaerañ. Arvoriz ivez a oar pegen pouezus eo an navet pe ar seizhvet tonn, pan ranker tizhout an oad gour. Ar mor, ur bed. Hag a c’hall, siwazh, digeriñ war ar bed all. Ar mor n’eo ket ur gorread dour plaen nemetken : ar redoù-mor, an avel diroll, ar glav, an tempest dizehan a oar lakaat ar melezour glaswer-se da cheñch ha da gemer stumm.

Favaj (vawach a glever !), ha pizaj, Fucus vesiculosus diouzh o anv skiantel o-daou, sede ar seurtoù goumon pennañ a gutuilhed, a gutuilher war aodoù Treger hag en inizi e-maez ar Yeodi hag an Trev. Gwrac’helloù anezhe a save dirak daoulagad kement hini tapet gant ar c’hoant da arvestiñ ouzh an aod, lod gwrac’helloù dislonket hardizh gant ar bagoù-goumona o retorniñ d’ar porzh, ha lod gwrac’helloù all staliet, savet ha pintet war an douar a-fas d’ar mor ha d’an avel, kement ha bezañ gwentet...

Pardoniñ ha pirc’hirinañ n’eo ket ar memes tra a vo lâret din. Moarvat. Gant ar ster a roer d’ar gerioù-se herie, e weler daou doare : unan a c’haller kas war-raok meur a wezh en e vuhez hag an eil ur wezh nemetken, pe se. Pan seller ouzh an hent zo da ober eo aes da gompren. Met ivez, ar pardon zo un afer familh, un afer karter, un afer kumuniezh : soñj ’m eus eus pardonoù zo pan oan mous, evel hini ar Gozh-Iliz en Planiel, pe hini Santez-Anna en Trogeri.

« Pa vezan siferniet, ur volennad laezh gant ul loaiad vat a vel a-raok mont da gousket, eo ar gwellañ tra a zo da baseal ur sifern. Va medesin a lavare din un devezh, pa ho pezo poan gouzoug, emezañ, kemerit atav diouzh an noz a-raok mont da gousket, ur werennad sistr (jistr a lâromp !) pe gwin tomm, sukrit mat anezhañ gant mel, n’eus netra gwelloc’h, e-pad an dez, c’hwi a gemero tizan graet gant begoù drez ha sukret gant mel, c’hwi a evo anezhañ an tommañ ma c’hellfet, hag hep dale e...

Petra plijusoc’h evit safronerezh ar gwenan en nevezamzer pa vezont o tastum ar pollen (pe ar poultr pe ar bleud) er bleuñv. Ken niverus ha gwenan a lârer, ha gwir eo : bezañ e vêr gant un drouz a gas da soñj hini ur c’heflusker o voudal a-hed an amzer, bezañ e vêr ivez gant o monedone labourat dizehan a vleunienn da vleunienn... Sonerezh ha livioù.