Littérature

Esmae. From. Trefu... geriennoù da blakañ naet war skridoù turgnet Youenn Drezen, geriennoù skedus o livañ gwirionez e gizidigezh wirion hag o pentañ koulmed ar goanag.... Ha, fez, se hep bezañ hegredik ! Geriennoù pervezh diwanet en e greizon da lemel e armoù skrivagner. Na pezh skrivagner !Ya, emitu !

« Pegourz enta e welin-me Roltaz,Arzh, Izenac’h, Sarzhav, ar vro pinvik ?Pegourz ec’h in da iliz Lokeltaz,Hag e evin a win gwenn Illurig ?Kaer eo gwelet ar bagoù a vizen ;Mes kaeroc’h c’hoazh gwelet bagoù Sine !- Ne garzen ket bout beziet amen !Gwell vo ma c’horf em broig, mam buhez ! »

Ambloari. Glac’har. Azreg. Rec’h. Niñv. Doan. Kalonad. Anwazh. Poan... puilh ha pinvidik truezus hon yezh evit merkañ hon santimantoù tristañ... azoniad hon c’hultur, hini hon c’hevredigezh... Ul lanvad n’haller ket reiñ e anv gwir dezhañ en devoa beuzet spered ha kalon Youenn Drezen da heul disparti e gile, e frai, ha n’o devoa, nag an eil nag egile treuzet linenn joaius ha dibreder an daou-ugent vloaz. Yann-Eozen Jarl en dije, moarvat, prestet e droiennoù karetañ : Tarzh ar glac’har, Tarzh...

En tu-hont d’un emsav lennegel e voe Gwalarn. Ul lec’h prederiañ, ul lec’h da reiñ loc’h da gomprenezon hon drivliadennoù da zont. En Gwalarn, pe en-dro da Walarn, ivez, e voe darempredoù etre kefredourien sichennet mat en o amzer hag en o c’hevredigezh koulskoude ! Darempredoù spered, darempredoù a vignoniezh. Ar vignoniezh zo trec’h d’ar marv, d’an darvoudoù kontrol-digontrol hag adkontrol, zoken, eme lod.

Merc’hed Gwalarn ? Ar goulenn zo diaes. Ya, en pelec’h emaint ? Un nebeud anvioù zo, met kont anvioù ar baotred zo trec’h. Ne rin amañ tamm analiz diwanet en korn ur c’hontouer tavarn bennaket, met anat ec’h eo ar fed-se arouez stad ar merc’hed er gevredigezh d’ar c’houlz-se : berzet oute dont war ar gorre, rediet da ober war-dro ar pezh a vo lidet kaer gant ur Fulup Petain dispredet hag enep-yuzev... hag o sellet ouzh ar merc’hed evel tud a eil renk, mat da zozviñ evit ar vro. Merc’hed ha...

Imramiñ gant Gwalarniz. Da heul an imramer meur a oa eus Maodez Glanndour. Taranadenn krouidigezh Gwalarn he devoa staliet un diawelad mezevennus. Kristinennañ gant bili-mor hon yezh, skejañ an dour gant hon memor boull ha sklaer ha kas bili hon istor en tu all d’an dremmwel, en tu all d’an touellwel dispis d’ar reoù na welont ket penaos eo digor frank hon bed, hon ijin, hon c’hrouiñ, hon awen. Imram Maodez Glanndour, roeñvoù savet, gouelioù c’hwezet, kouc’h al lestr o parstrakal, ar porzh o...

Ekosistem hon lennegezh. Ekosistem, ur ger a-bouez. Drezañ e welomp penaos hon lennegezh zo harpet, savet war un hollad arc’hoù, gwaregoù, bolzoù harpet o-unan war meur a esker, hini hon yezh, hini hon memor, met dreist pep tra war hini hon sell war ar bed. Da sevel kouc’h lestr hon lennegezh da vont gant morioù dianav, dianav kement ha pinvidikaat hon selloù, just a-walc’h. Lakaat kejañ hon memor gant hini an estren.

Lennegezh an dieubidigezh. Galloud al lennegezh. Moarvat, met n’eo ket eus n’eus forzh petore lennegezh zo anv, unan savet war an traezh risklus laosket ganimp gant ur bed a gemenn bezañ divrall hag a blij kement malañ ha malañ, malañ munut ar pezh zo e-maez an dereadegezh. An dereadegezh ! Petore termeniñ reiñ d’ar ger-se avat ? O dereadegezh n’eo ket hon dereadegezh. Un dereadegezh da reiñ naon du da dud yaouank da ezteurel o dieubidigezh. 

A-wezhioù. Ya, a-wezhioù e oar tonkadoù zo gwidilañ ha kroaziañ dibaouez kement ha reiñ pennadoù meritet mat da donkadoù all... Kaout an distro eus an istor. Diweañ ur blanedenn marteze ? Soñjit ’ta... Ha bezañ hon defe bet skrivagnerien veur evel Youenn Drezen pe Jakez Riou hep berzidigezh ar brezhoneg gant an Trede Republik ? O tiwan e oa ar c’hantved kozh, da neuze, pan voe divizet, en 1902, gant ar renerien veur petore yezh ma ranke ar Vretoned ober ganti...

Porzh. Kaeoù. Dokoù. Hunvre. Beajiñ. Gwirvoud. Memor. Hiraezh.Sed aze un aridennad gerioù da skeudennaouiñ toull ar prenestr kentañ war ar morioù, war-du un dremmwel dispishoc’h-dispishañ a-feur ma seller outañ war-du ar pelloù... Un aridennad gerioù da reiñ bod da drivliadennoù all... Ar porzhioù zo un nor war an diavaez, anavezet pe dianav, met ivez an nor da degemer an diavaez, hennezh all gortozet pe dic’hortoz.