Littérature

Barzhonegoù. Romantoù. Pezhioù-c’hoari. Danevelloù. Sed aze geriennoù, en mesk reoù all, anavezet da envel bravigoù, perlezennoù pe teñzorioù hon lennegezh. Kement barzhoneg, romant, pezh-c’hoari pe danevell zo n’int ket bravigoù avat ! Pell a vezañ ! Ret eo didoueziañ, ret eo dilenn anezhe. Ret eo o lenn hag o blazata, o c’haret ha reiñ lec’h dezhe en hon empennoù digor hag en hon speredoù marnaoniet. Betek o lakaat en kreiz hon c’halonoù. Dimp da vevañ.

Ramzed. Kaoured. Ramzed ha kaoured kounnaret. Kounnaret ha marnaoniet. En andon hon lennegezh vodern. Hepte ne vije bet netra, seurt. E vije bet ur gouelec’h hep liv na tousmac’h, skubet gant avel an netra. Dreist-holl ur gouelec’h hep tamm goanag, hep tamm prenestr war an amzer dazont. Ya, ur gouelec’h… Gaonac’h. Ha tavet hon gweledigezh da vat…

Krouiñ. Adkrouiñ. Gwalarniñ. Ha klask. Klask war-lerc’h ar pezh a ra hon identelezh. Ha rentañ an elfennoù-se d’ar vrezhonegerien. Dihuniñ o memor, talvoudekaat o hêrezh. Un identelezh vrezhoneg a-raok pep tra eta, met ivez un identelezh ma kemer perzh hon istor, hon memor, hon foanioù, hon levenezioù, hon glac’har enni. Ha Salver, hon goanag en amzer dazont ! Piv a gredo lâret dimp eo kement-mañ a-enep hon gwirioù ? Ha koulskoude zo tud douget gant n’onn ket petore ideologiezh flaerius o...

« Emaomp o vont da c’houlenn kalz digant hon lennerien. Evit ar brezhoneg eo, hag evit Breizh. Labourioù a-bouez hon eus da voulañ, labourioù a-bep seurt, hag i re hir da vezañ moulet war Walarn. Gwalarn a rank chom ur gelaouenn, enni pennadoù berr a-walc’h, ha disheñvel.

Ramzed. Ramzed marnaonet. Hag ar ramz meur a oa eus Tangi Malmanche a oa an hini marnaonetañ. Gwalarnad ? War ar paper ne oa ket, daoust da Walarn bezañ kemeret karg da embann e bezh Ar Baganiz war ar gelaouenn en 1931. Rakgwalarnad, anat, pe welloc’h c’hoazh rakkemenner Gwalarn, rakkemenner hon lennegezh vodern, hon lizheradur, emezañ.

Preder an amzer dazont. Dazont ar vrezhonegerien, dazont o yezh, dazont o ene, dazont o sell war ar bed, dazont o bugale. En kaoter ruz al lennegezh lakaet da virviñ gant Gwalarniz war tan ar c’hoantoù hag an hunvreoù e oa ar preder-se, sanket don en empennoù tud yaouank war lez o ugent vloaz. Kas ar yezh a rummad da rummad, hep gallout kontañ war ar skolioù mestroniet gant ur galloud a-enep ruz. Un eneberezh koustus d’an dud, koustus d’o bugale. Ra deuio ar speredoù poutinian da zisplegañ...

Klaselezh ar yezh, klaselezh al lennegezh. Ene ar yezh, ene al lennegezh. Hag an arz, ene an arz. Penaos mont hebiou oberenn Langleiz... Ur ramz entre ramzed Gwalarn. Roparz Hemon a oa ur ramz en penn ramzed all. Langleiz a voe unan eus ar ramzed-se.

Lanv ha tre. Llanw ha thrai. Chal ha dichal. Ar stumm diwezhañ-se hag a glever en tu Gwened a oa bet distaget gant unan o komz da geñver disoc’hoù ur votadeg bennak, pell zo, meur a zek vloaz zo, urvotadeg ma oa bet pilet naet e strollad politikel ha n’haller ket lâret e oa (hag ec’h eo herie c’hoazh !) ur strollad araokour. Penaos e vez lâret « eufemism » e brezhoneg ? Fez, gant e anv heritet diwar hini ehendadoù e soñje dezhañ e oa eñ ar « penn-araog », pan ne oa nemet ur astez «...

Eus ur Bertoù d’un all ? Eus un ezoterezh d’un all ? Moarvat. Eus ur sell war Breizh ha war ar brezhoneg da reoù all ? Moarvat. Ar Gouelaouard hag an Tregeriad a oa ijinourien o-daou. Ur riñvier ha daou rummad etreze. Ret mat din menegiñ ar riñvier-se, an Trev : en e dourioù amsall em boa desket neuial asambles gant bugaleoù all ar c’harter ! Fas da gar Lanserf, nepell diouzh Traou-Meur, ur pezh ti liammet gant afer muntr Kemener gant ur Sezneg bennak...

Anna Bodri. Jani Dreo. Annaig Riou. Karantezioù. Awenerezed. Lusk ar varzhoniezh. Rimoù an trivliadennoù. Frondoù ar garantez. Pal ar vuhez. Abeg ar spi.En touez Gwalarniz zo bet ur barzh, dezhañ e-unan, sellet outañ evel bezañ hermezek, ezoterek zoken. Unan hag en devoa bet ur vuhez trubuilhus ha trubuilhet. Unan bet o vont don, siwazh, gant mennozhioù politikel na briziomp ket, o nann. Dic’houzañvus. Met n’eo ket dimp da varn.