Littérature

Pardoniñ ha pirc’hirinañ n’eo ket ar memes tra a vo lâret din. Moarvat. Gant ar ster a roer d’ar gerioù-se herie, e weler daou doare : unan a c’haller kas war-raok meur a wezh en e vuhez hag an eil ur wezh nemetken, pe se. Pan seller ouzh an hent zo da ober eo aes da gompren. Met ivez, ar pardon zo un afer familh, un afer karter, un afer kumuniezh : soñj ’m eus eus pardonoù zo pan oan mous, evel hini ar Gozh-Iliz en Planiel, pe hini Santez-Anna en Trogeri.

« Pa vezan siferniet, ur volennad laezh gant ul loaiad vat a vel a-raok mont da gousket, eo ar gwellañ tra a zo da baseal ur sifern. Va medesin a lavare din un devezh, pa ho pezo poan gouzoug, emezañ, kemerit atav diouzh an noz a-raok mont da gousket, ur werennad sistr (jistr a lâromp !) pe gwin tomm, sukrit mat anezhañ gant mel, n’eus netra gwelloc’h, e-pad an dez, c’hwi a gemero tizan graet gant begoù drez ha sukret gant mel, c’hwi a evo anezhañ an tommañ ma c’hellfet, hag hep dale e...

Petra plijusoc’h evit safronerezh ar gwenan en nevezamzer pa vezont o tastum ar pollen (pe ar poultr pe ar bleud) er bleuñv. Ken niverus ha gwenan a lârer, ha gwir eo : bezañ e vêr gant un drouz a gas da soñj hini ur c’heflusker o voudal a-hed an amzer, bezañ e vêr ivez gant o monedone labourat dizehan a vleunienn da vleunienn... Sonerezh ha livioù.

Hag adarre ar Porzh-Gwenn, eme lod !Ya, adarre, rak diaes skarzhañ ar Porzh-Gwenn diouzh hon istor, hon selloù ivez... Ma zo ul lec’h hag a sach ijin an dud er vro eo ar Porzh-Gwenn. Ne glaskin ket displegañ ar perag, me gav din eo re sklaer : al lec’h zo koulz er gouañv hag en hañv al lec’h skedusañ, al lec’h ma timez kaer ar mor, ar roc’hoù, ar geunioù, hag hon memor. Hon memor, ur wezh all c’hoazh : kement kammed a laosk roudoù war hon lerc’h hag ar memor eo roudoù hon hendadoù ha pa...

Ma zo ur sport kozh, anavezet a-gozh e Breizh eo ar gouren. Ne lâran ket ur c’hoari-sport evel ma c’hall ar sach-fun pe ar sevel-perchenn bezañ... Nann, ur sport da vat, gant e reolennoù da vat. Plijet pe displijet renerezed ur serten mirdi en Roazhon : ur sport en tu-hont da Vreizh, ur sport a ra al liamm etre ar broioù keltiek. Ur sport keltiek. Peadra da vezañ mantret !

Esmae a oa en noz all war blasenn an ti-kêr en Trevoù. Anv a oa eus daou den bet er Rezistañs : unan war an dachenn, François Kerambrun, bet er Rouedad Shelburn, hag egile Jarl-Mari Guillois, bet mouezh vrezhoneg ar Jeneral de Gaulle e Londrez. Kement hag enoriñ anezhe e oa bet dreset bannieloù triliv ha bannieloù gwenn-ha-du dirak monumant ar re varv. Ul lid kaer ma zo bet ul lennadenn gaer a-berzh an aotrou Joseph Laurans eus galv ar Jeneral troet en brezhoneg gant Jarl-Mari Guillois...

Breizh, douar ar sent hag ar sentezed zo bet lâret c’hoazh. Gwir. Eus ar seurtoù-se zo e kement korn eus ar vro : ur chapel, ur groaz, ur feunteun, un delwenn pe me oar. Merkerioù int, lec’h ma veze kreizet ul lodenn vat eus buhez ar gevredigezh, herie kalz nebeutoc’h, anat...

Un tamm distro d’hon memor donañ : hon memor bugale munut tout ! N’on ket sur e vez desavet ar vugale, en dez a herie, en ur ober aon dezhe... Gwezhall, bepred, e vije a-bep seurt anvioù loened pe boudoù gwir pe ijinet d’ober aon d’ar vugale : ober aon evit o derc’hel gwelloc’h dindan dorn moarvat ! Marteze ivez un doare d’an dud vras da goach o aon dezhe o-unan...

An holl a oar mat penaos e oa bet freuz ha reuz er vro a-bezh e 1675 : ar Bonedoù Ruz a-enep d’an Dragoned. Dragoned ar Roue Loeiz, gwisket en ruz. Ruz a-enep ruz.

Kreouichenn Yann ar Feunteun he devoa sachet ma evezh evel hini ma c’hamaraded pa oamp en em gavet er c’holaj bihan. Ret mat studiañ e fablennoù : sebedennet e oamp gant ar gwisakd blev a-fuilh, met kribet mat a veze gwelet war e benn. Ur skeudenn pe ur poltred bennak anezhañ a gaved war bajenn gentañ e levr fablennoù (ma skouerenn a oa bet prenet din e stal Morev Landreger !)...