Littérature

1926 : emgav daou brederour, daou emsaver disklêriet ar c’hoariva brezhoneg. Tangi ha Roparz hep na vefe bet an disterañ darempred kenentreze c’hoazh, a gav din bepred, nemet dre baper lizher e vefe. Daou gomper, hep goût dezhe, en hed an hengoun hag an neventi diouzh un tu, en hed o selloù pizh war dazont al lennegezh, hon lennegezh. Gwalarniñ hag adwalarniñ, ha memes en despet d’an den. N’eo ket gwir Tangi ? N’eo ket gwir Roparz ?

Digeriñ d’ar bed. Digeriñ ar bed. Ober eus al lennegezh ur benveg a frankiz. Ober eus al lennegezh ur benveg da vont gant an amzer-dazont. Ober eus al lennegezh un arm stourm ouzh an amzer. An amzer hag a lonk ar vemor, ar sevenadurioù, an amzer hag a zistro ar gwirvoud war-du an hunvreoù. An amzer zo d’ar skrivagnerien koulskoude, an amzer marlonkus. Stourm ouzh an amzer, arm re efedus an ankounac’h. An ankounac’h zo diremed. Rivier, stêr, aven an amzer a oar charreat gouelezennoù hon istor...

Talañ ouzh ar voger. Moger an dianav. Talañ ouzh un endro diaes. Moger an digompren. Moarvat eo se tonkad ar barzh ? Un tonkad bevet evel-se gant hon Roparz, bepred. 1933. Ur bloavezh a-bouez en e oberenn hag en e obererezh. Bloavezh embann e dorkad prederiadennoù, Ur Breizhad oc’h adkavout Breizh, hag ivez bloavezh donedigezh e varzhoneg brudet, Pirc’hirin ar Mor. Ya, met pennad diwezhañ al levr zo eus 1929, er bloaz ma krogas da labourat war e varzhoneg…

« Ur from espar a grog en den douget a-hed div roudenn dir e sioulded ar beuznoz, pa n’eus ket c’hoazh a c’houleier, ha nikun en e gichen. From ha damspont. Skeudenn wirion an tonkadur, difonn ha prim, arvarus ha dibleg. Badet ar c’hleved gant taboulinadeg ar rodoù, teoget ar sell gant kornigelladeg ar maez, e teuz ar gwirvoud en hunvre, ha faltazi dic’hiz a vesk e prederennoù reizhek ar skiant. Bez’ ez intr ar spered neuze pep tra diwirheñvel evel ma ra er c’housked. 

« Dreist hiboud an avel e krenerezh an draonienn eo savet ar c’han, ha leuniet en deus an oabl e kostezioù ar Wern ha Rozmeleneg. Nijal en deus graet da ober tro dreist an dour, frizañ a-hed ar girzhier, ha neuze dont da skeiñ betek ennon-me.Emaon amañ o c’hortoz n’ouzon dare pe zarvoud da lakaat un tammig lusk em faour kaezh buhez brevet.

Divi Kenan Kongar. Unan all eus an « angry young men ». Daouzek vloaz e oa pan deuas Gwalarn er bed. Ur ramz. Evel Roparz Hemon, Fañch Elies-Abeozen, soursial ouzh al lennegezh ha produiñ anezhi, ne oa ket a-walc’h. Prederi. Prederi ar yezh. He rentañ gant he lorc’h d’ar brezhonegerezed ha d’ar vrezhonegerien. Studiañ ar yezh, dielfennañ gwikefre ar yezh, he mont-endro, he spered.

Alarc’h tramor Teodor. Elerc’h enezeg Maodez. Elerc’h An Cúil Gwilherm. Elerc’h Kouc’houlin hag Emer Roparz : « An elerc’h gouez o tremen dreist an tevennA ra din soñjal en ur vojenn gozhA gonter en Iwerzhon, un danevellA erez hag a enkrez, hogen ivezUn istor a garantez don ha c’hwerv.Teir c’halon faezhet, siwazh, hag i trec’hDa viroù lemm ha ganas an tonkadur. »

Lenn hag adlenn. Diaes eo chom hep ober : skridoù a blij dimp, a blij dimp a-hed ar wezh, skridoù nevez pe nevez dizoloet ganimp. Astenn an dorn en korn ur stalenn ha sachañ ul levr, ul levrig, tanav-tanav a-wezhioù. Levraouegoù klenk. Levraouegoù diglenk ma vev ar skridoù o buhez hervez froudenn al lenner, hep poell en urzh lakaet… lakaet ? Pep hini en deus e zigarez dezhañ e-unan da gas avanturioù en-mesk e levrioù. Lezel e lod gant an degouezh, met ni a oar re vat penaos e ren hon spered...

« Pa oa c’hoazh ur bugelig lostennek, hag en e amzer ne vezed ket bragezet ken abred ha bremañ, e felle dezhañ mont e-unan da glask ar bank bihan da lakaat dindan troad e vamm evit ma rofe houmañ dezhañ da zenañ. Ne vezed ket dizonet ken prim kennebeut, rak krediñ ’rae ar mammoù n’o doa ket a riskl da zougen ur bugel all keit ha m’edont o vagañ. Marteze eo bet gwir kement-se pa n’oa ket c’hoazh sivilizet an dud, met bremañ, evit doare, n’eo ket ken hag e c’heller war un dro bezañ magerez ha...

Barzhonegoù. Romantoù. Pezhioù-c’hoari. Danevelloù. Sed aze geriennoù, en mesk reoù all, anavezet da envel bravigoù, perlezennoù pe teñzorioù hon lennegezh. Kement barzhoneg, romant, pezh-c’hoari pe danevell zo n’int ket bravigoù avat ! Pell a vezañ ! Ret eo didoueziañ, ret eo dilenn anezhe. Ret eo o lenn hag o blazata, o c’haret ha reiñ lec’h dezhe en hon empennoù digor hag en hon speredoù marnaoniet. Betek o lakaat en kreiz hon c’halonoù. Dimp da vevañ.