Lennegezh

A-bell zo zo bet lavaredoù (dictons) diwar-benn al loened, pe e vefent gouez pe e vefent eus ar menaj. Lod zo o tiskouez petra eo al loened, met lod all, niverus mat a diskouez petra eo... an dud !

Gwerz ha karantez drouk a vo en taol-mañ, gant ur werz savet kalz war-lerc’h ar reoù dastumet hamiret e levrioù pe e mediaouegoù zo (evel reoù Dastum). Unan eus perzhioù ar gwerzioù zo diskouezdarvoudoù bet, echuet fall peurliesañ. En dastumadennoù gant Kervarker pe an Uhel e vez anv eusmuntroù, eus merc’hed gwallet ha labezet...

« Ac’h ! An divinadennoù pan oamp bugale ! O dibunañ dre’n eñvor a ouiemp ober kalz gwelloc’h evit hon c’hentelioù pe hon c’hatekiz.Pebezh plijadur e oa dimp lakaat hon speredoù da guriuziñ gant an enigm diwezhañ bet desket en noz a-raok e korn an oaled hag ivez lakaat hon c’hamaraded da vamañ gant hon gouiziegezh nevez ..!"

Ur studier gwall yaouank e oan d’ar 17 a viz gwengolo 1981. En deiz-se e oa bet Robert Badinter otifenn e lezenn hag a ranke freuziñ ar gondaonidigezh d’ar marv. Kondaoniñ unan d’ar marv a oakondaoniñ anezhañ da vezañ troc’het e daou damm : e lakaat da bignat war ar chafod, en em astennwarnañ ha gortoz diskenn al laonenn yen ha marvel, ha se en ur porzh karc’har teñval.

Gwerz ha karantez a oa bet gwelet er wezh all. En taol-mañ eo ur werz hervez renkamant an Uhel hag a zo kinniget amañ : Gwerz lestr ar Porzh-Gwenn, ur werz o kontañ darvoudoù kriz. Ur werz dastumet en 1836, met gant darvoudoù o kas ac’hanomp d’an XVIIIvet kantved moarvat, marteze koshoc’h.

Ar gwerzioù zo unan eus merkoù bras hon lennegezh dre gomz (gant ar c’hontadennoù, ar c'hrennlavaroù, etc). Lod a lavar n’eus ket moaien da lâret « lennegezh » eus ar seurt-se dre ma rank bezañ skrivet...

Herie bremañ en deus sant Erwan gwisket e vragoù glas, da lâret eo eo digoc’henn an amzer ! Souezhus a vo respontet din, ya, rak pegen gwir e teu dimp ar pevar amzer en korf ar memes devezh.

N’haller ket komz eus Kêr-Iz hep komz eus tudennoù brudet mat, unan bennak anezhe anavezet mat en Trevoù evel a welfomp.

Ma zo ur vojenn – pe ur mit (gwengel e brezhoneg chik) eme lod – eo hini Kêr-Iz. Bezañ eo mojenn vrudet ar c’hêrioù beuzet gant ar mor. Ar vojenn zo anavezet e pep lec’h war an arvor e kornôg Europa : bezañ eo roud ar mor oc’h uhelaat d’ar c’houlz, pell-pell zo, ma oa ar skorn bras o teuziñ, ovont da dour.

Ma zo ur pesk en devo merket sevenadur ar vro eo ar moru sec’h ha sall. Memor ar vro zo leun a veajoù hir ha kalet ar baotred yaouank, pe goshoc’h a-boan, aet da vorueta war-du ar morioù yen, war-du an Douar-Nevez pe an Island. Buhezioù spontus...