Lennegezh

Abaoe 1925 e vez mor al lennegezh broudet gant tonnoù nerzhus ha youlek Gwalarn o tarlipat hardizh aodoù, aberoù, inizi hon awen, hon spered. Ul lanv en lusk tellurek an hoaladoù o liammañ deroù hon istor lennegel ouzh hon dazont hag ouzh lennegezhioù all ar bed. Dazont al lennegezh vrezhoneg. Dazont hon buhez vrezhoneg. Eon ar varzhoniezh, spoum an danevelliñ berr pe hir a lak ar gazeg c’hlas da gemer liv hon geriennoù, liv son ha trouz hon yezh. Anao dibar. Ul lennegezh kaset ha degaset...

Ar barzh en enkrezioù bras. Ar barzh o tanevelliñ ar stourm zo en e zonig-don, en e intim. Glaou ruz an trivliadoù o veskañ gant reoù ar c’hrouiñ, renet gant an awen oc’h enebiñ ouzh an dic’hoanag. Ur varzhoniezh da bareañ ? Ur varzhoniezh da sioulaat trivliadoù re greñv ? Ur varzhoniezh da ginnig un emgannlec’h etre c’hoant ha dic’hoant ? Ur varzhoniezh, mamm ar soñjezennoù sanket mat en donig-don ar skrivagner ? Ur varzhoniezh, keniterv al lavar, arm lemm al lennegezh ? Kement-se holl,...

Kinniget d’am c’heneil kozh Herve Beg Lenn hag adlenn oberennoù Gwalarn. An traoù kozh ne blijont ket d’ar re yaouank, eme urc’hrennlavar bennaket, ha koulskoude o defe peadra da walc’hañ o naon. Da walc’hañ o c’hounnarivez. Da walc’hañ o deskadurezh brezhoneg. Burzhud al lennegezh eo e c’haller lenn e-maez anamzer. An amzer n’eo ket enebour al lennegezh, e geveil eo. N’eus ket eus ar geriennoù dispredet,diamzeret gant hon lennegezh, an hini a garomp, an hini a ra vad dimp.

1926 : emgav daou brederour, daou emsaver disklêriet ar c’hoariva brezhoneg. Tangi ha Roparz hep na vefe bet an disterañ darempred kenentreze c’hoazh, a gav din bepred, nemet dre baper lizher e vefe. Daou gomper, hep goût dezhe, en hed an hengoun hag an neventi diouzh un tu, en hed o selloù pizh war dazont al lennegezh, hon lennegezh. Gwalarniñ hag adwalarniñ, ha memes en despet d’an den. N’eo ket gwir Tangi ? N’eo ket gwir Roparz ?

Digeriñ d’ar bed. Digeriñ ar bed. Ober eus al lennegezh ur benveg a frankiz. Ober eus al lennegezh ur benveg da vont gant an amzer-dazont. Ober eus al lennegezh un arm stourm ouzh an amzer. An amzer hag a lonk ar vemor, ar sevenadurioù, an amzer hag a zistro ar gwirvoud war-du an hunvreoù. An amzer zo d’ar skrivagnerien koulskoude, an amzer marlonkus. Stourm ouzh an amzer, arm re efedus an ankounac’h. An ankounac’h zo diremed. Rivier, stêr, aven an amzer a oar charreat gouelezennoù hon istor...

Talañ ouzh ar voger. Moger an dianav. Talañ ouzh un endro diaes. Moger an digompren. Moarvat eo se tonkad ar barzh ? Un tonkad bevet evel-se gant hon Roparz, bepred. 1933. Ur bloavezh a-bouez en e oberenn hag en e obererezh. Bloavezh embann e dorkad prederiadennoù, Ur Breizhad oc’h adkavout Breizh, hag ivez bloavezh donedigezh e varzhoneg brudet, Pirc’hirin ar Mor. Ya, met pennad diwezhañ al levr zo eus 1929, er bloaz ma krogas da labourat war e varzhoneg…

« Ur from espar a grog en den douget a-hed div roudenn dir e sioulded ar beuznoz, pa n’eus ket c’hoazh a c’houleier, ha nikun en e gichen. From ha damspont. Skeudenn wirion an tonkadur, difonn ha prim, arvarus ha dibleg. Badet ar c’hleved gant taboulinadeg ar rodoù, teoget ar sell gant kornigelladeg ar maez, e teuz ar gwirvoud en hunvre, ha faltazi dic’hiz a vesk e prederennoù reizhek ar skiant. Bez’ ez intr ar spered neuze pep tra diwirheñvel evel ma ra er c’housked. 

« Dreist hiboud an avel e krenerezh an draonienn eo savet ar c’han, ha leuniet en deus an oabl e kostezioù ar Wern ha Rozmeleneg. Nijal en deus graet da ober tro dreist an dour, frizañ a-hed ar girzhier, ha neuze dont da skeiñ betek ennon-me.Emaon amañ o c’hortoz n’ouzon dare pe zarvoud da lakaat un tammig lusk em faour kaezh buhez brevet.

Divi Kenan Kongar. Unan all eus an « angry young men ». Daouzek vloaz e oa pan deuas Gwalarn er bed. Ur ramz. Evel Roparz Hemon, Fañch Elies-Abeozen, soursial ouzh al lennegezh ha produiñ anezhi, ne oa ket a-walc’h. Prederi. Prederi ar yezh. He rentañ gant he lorc’h d’ar brezhonegerezed ha d’ar vrezhonegerien. Studiañ ar yezh, dielfennañ gwikefre ar yezh, he mont-endro, he spered.

Alarc’h tramor Teodor. Elerc’h enezeg Maodez. Elerc’h An Cúil Gwilherm. Elerc’h Kouc’houlin hag Emer Roparz : « An elerc’h gouez o tremen dreist an tevennA ra din soñjal en ur vojenn gozhA gonter en Iwerzhon, un danevellA erez hag a enkrez, hogen ivezUn istor a garantez don ha c’hwerv.Teir c’halon faezhet, siwazh, hag i trec’hDa viroù lemm ha ganas an tonkadur. »