Un testeni fromus zo bet distaget er sadorn all, en Arc’hantred-ar-Genkiz (nepell diouzh Gwitreg), en penn-pellañ ar vro war-du ar reter, ha se gant Riwanon Kervella. Bet eo bet mouezh he zad-iou-kozh bet en glec’h meur a viz e kamp heugus Conlie, Kerfank. Kement-se a oa er gouañv 1870-1871. Re vrudet eo istor Conlie evit bezañ adkontet amañ. Nann, re vrudet. War-bouez un munud bennaket marteze ?

N’eus ket toulladoù tud o c’hoût zo bet skrivet ul lodenn, ha bihan e vefe, eus istor ar brezhoneg etre Louaneg ha Perwenan. Evel just n’omp ket pell diouzh Landreger ken brudet abalamour d’ar C’hatolikon. Ul lodennig...

Un tri-ugent bloaz zo, marteze muioc’h em boa klevet unan kozh-tiar eus hon anaoudegezh en tu da Blaniel, bet o tispenn e ene, e wad, e yaouankiz, e c’hoanag en fozioù fankek norzh ar Frañs, o tisplegañ din : « Ma faotr bihan, emezañ, klev mat penaos em boa graet anaoudegezh gant tri dra pan oamp du-hont, er fozioù gleb, en tu all da vro al latar. Da lâret eo deskiñ penaos ar brezel zo un heug, deskiñ petra eo ur fourchetez... ha deskiñ petra eo ar gwin ruz ».

Ordin e lenner zo div yezh en Breizh : ar brezhoneg hag ar gallo (gallaoueg eme lod). Met petore skeudenn eo se ? Fin, arabat ankouaat ar galleg ! Hennezh zo diazezet mat ha goût a oar mat petra eo kadoniezh ar goukoug ! Lec’h na gleved nemet brezhoneg pan oamp tud vunut, ne glever mui nemet galleg... Ma, an araokadur eme lod. Din-me n’eo ket avat.

En XVIIIvet kantved zo c’hoarvezet traoù divoutin evit lod dioute, souezhus evit lod all, ur c’hantved a welo fin ar renad kozh beuzet en diwanerezh an demokratelezh badezet gant ar gwad tevañ tennet diouzh goûgoù kablus evel digablus. Kantved ar Sklêrijenn a vez graet eus ar c’hantved-se : ur bed skiantel leun a virvilh en servij ar mennozhioù nevez, koulz war dachenn an istor, pe ar brederouriezh, ar skiantoù, holl gwitibunan.

Tochtochtochtochtoooooch !Evel-se e veze klevet an dud dre amañ o c’hervel o moc’h ha d’o fediñ da zont da blaouiañ dibreder o boued en un nev leun-rez !

Brudet eo ar chrennlavar kozh diwar-benn hon aodoù tostañ : Etre Brug ha TraezhtelEmañ beli an drougavelEtre Brug ha TrevoùEmañ beli an diaouloù !

Ma zo bet buhezioù kollet er peñseoù (siwazh), korf hag all, zo bet ivez madoù savetaet ! Petra oa deuet gwin ar Vesper, e 1903, goude peñse al lestr-kargo eta ? Nebaon, ma oa bet graet war-dro ar paour-kaezh skipailh a oa war ar vag, ne oa ket bet dilezet ar gargamant gwin da vont d’an avantur Doue evit kelloù-se ! Sede penaos e kont an istor zo bet pourvezet gwin da arvoriz Leon eus Molenez betek Rosko e-pad meur a viz : netra lipousoc’h evit gwin peñse, sur mat ! Ha se en desped d’ar...

Ar Vretoned a oar pegen kaer eo ar mor : kazeg c’hlas o barzhoniezh, awen o danevelloù kaerañ. Arvoriz ivez a oar pegen pouezus eo an navet pe ar seizhvet tonn, pan ranker tizhout an oad gour. Ar mor, ur bed. Hag a c’hall, siwazh, digeriñ war ar bed all. Ar mor n’eo ket ur gorread dour plaen nemetken : ar redoù-mor, an avel diroll, ar glav, an tempest dizehan a oar lakaat ar melezour glaswer-se da cheñch ha da gemer stumm.

Favaj (vawach a glever !), ha pizaj, Fucus vesiculosus diouzh o anv skiantel o-daou, sede ar seurtoù goumon pennañ a gutuilhed, a gutuilher war aodoù Treger hag en inizi e-maez ar Yeodi hag an Trev. Gwrac’helloù anezhe a save dirak daoulagad kement hini tapet gant ar c’hoant da arvestiñ ouzh an aod, lod gwrac’helloù dislonket hardizh gant ar bagoù-goumona o retorniñ d’ar porzh, ha lod gwrac’helloù all staliet, savet ha pintet war an douar a-fas d’ar mor ha d’an avel, kement ha bezañ gwentet...