Kuzul ar Brezhoneg

Bodad aozadurioù sevenadurel brezhonek

Fañch an Uhel 3 - Gwreg an Ankoù

Fañch an Uhel 3 - Gwreg an Ankoù

200vet deiz-ha-bloaz ganedigezh Fañch an Uhel

1821-2021

Fañch an Uhel zo bet ganet e Plouared d’ar 6 a viz Even 1821 ha marvet e Kemper d’ar 26 a viz C’hwevrer 1895.
Dedennet e oa gant al lennegezh hag ez eas da gelenner. Goude bezañ lakaet da voullañ ar mister kozh « Santez Trifina hag ar Roue Arzhur  » e c’houlennas digant ministrerezh an deskadurezh kefridi da zastum danevelloù kozh Breizh, e Bro-Dreger dreist-holl. Embann a reas e labour e div levrenn «  Gwerzioù Breiz-Izel  » e 1868 ha 1874.
E 1881 e voe anvet da virour e Dielloù Penn-ar-Bed.
Savet e voe un delwenn en e enor e 1906 a c’heller gwelet war blasenn Plouared. Beziet eo e bered Plouared.
Bep miz e kinnigimp unan eus ar c’hontadennoù bet dastumet gantañ hag embannet e pemp levrenn gant Al Liamm adalek 1984 betek 1994. Menegiñ a reomp ivez amañ labour prizius Joseph Ollivier (1878-1946) en deus renablet en un doare skiantel kontadennoù an Uhel.

Kontadenn miz Meurzh 2021: Gwreg an Ankoù

Gwreg an Ankoù

Ur wech e oa, ur wech e vo,
Komañsamant an holl gaozioù;
N'eus na mar na marteze
En deus tri zroad an trebez.

Ur wezh e oa unan gozh chomet hep pried, dre ma n'he doa kavet hini ebet, me oar vat. Tremenet he doa he daou-ugent vloaz, hag e vije an dud o lâret dezhi, evit ober goap :
- C’hwi a zimezo c'hoazh, Marc'harid.
- Ya, ya, emezi, pa zegouezho an Ankoù d'am c'hlask.

Un deiz, en miz Eost, e oa oc'h aozañ evit lein an dornerien, pa zegouezhas unan 'barzh an ti hag a c'houlennas diganti :
- Ma c'homer a rafet da bried?
- Piv oc'h-c'hwi?
- An Ankoù.
- Neuze ho kemerin.

Ha kerkent e laosk eno he bazh-yod hag e red d'al leur hag e lâr d'an dornerien :
- Deut d'ho lein pa garfet, me a zo o vont kuit ; me ac'h a da zimeziñ.
- N'eo ket posupl, Marc'harid ! A lâras an holl.
- Eo avat, degouezhet eo ma fried, an Ankoù, d'am c’herc'hat.
 
Neuze e lâras an Ankoù dezhi, a-raok mont kuit, pediñ ar re a garje, n'hen gwelje ken nemet da zeiz an eured, hag ec'h eas kuit.

Pa voe degouezhet deiz an eured, en em gavas arre ar pried nevez, deut da gerc'hat danvez e wreg, hag e voe ur pred kaer. Ma lâras d'e wreg nevez kimiadiñ eus he c'herent ha mignoned, nemet ur breur bihan, he filhor dezhi, a oa en e gavell kousket, hag a welje c'hoazh, marteze. Lâret a reas dezhi ivez kemer ganti un tamm kreun bara, da grignat p'he dije naon, rak pell-pell o doa da vont, hag ouzhpenn lâret d'he filhor bihan e oa en e gavell dont d'he gwelet, pa vije degouezhet bras, ha derc'hel da vont war-du ar sav-heol. Neuze ec'h ejont kuit o-daou.

Mont a raent war an avel, pell, pelloc'h c'hoazh, ma c'houlennas Marc'harid ha ne oant ket degouezhet tost c'hoazh?
- Ur pennad mat hon eus c'hoazh da ober.
- Me a zo skuizh, ha n'hellan ket mont pelloc'h hep diskuizhañ ha debriñ un tammig.

Ma chomjont da ziskuizhañ ha da dremen an noz en ur chapel gozh.
- Krign da damm bara, mar 'teus naon, a lâras an Ankoù d'e wreg nevez, evit me ne zebrin tamm.

An deiz war-lerc'h ar beure setu-int arre en hent ; mont a reont arre pell, pell, ma skuizhe Marc'harid, hag e c'houlennas arre :
- N'omp ket erru tost c'hoazh?
- Eo, tostaat a reomp ; ne welet ket a-raok deoc'h ur voger uhel?
- Eo, sur.
- Eno emañ ma zi.
Antren a reont 'barzh ar porzh.
- Jezuz ! Evel ma eo kaer an traoù amañ ! a lâras Marc'harid.

Eno e oa o chom ar sav-Heol. Bep beure ec'h ae kuit war-dro c'hwech eur, hag e tistroe arre war-dro c'hwech eur d'an abardaez, ha ne ouie ket Marc'harid pelec'h ec'h ae ; hec'h-unan e chome e-pad an deiz. Ne vanke netra dezhi 'barzh ar c'hastell kaer-se, ha kement a c'hoantae a en em gave raktal. Ha koulskoude e skuizhe o vezañ evel-se hec'h-unan.

Un deiz, pa oa o vale er porzh, e welas unan o tont gant ar menez. Ma voe souezhet, rak ne zeue den en-dro d'ar c'hastell-se. Hemañ a ziskenne bepred, hag en-berr ec'h antreas 'barzh ar porzh. Anavezout a ra neuze Marc'harid he breur bihan, a oa en e gavell, pa zeuas eus ar gêr, ha setu-int da em vriata, ha d ouelañ gant joa.
- Pelec'h emañ ivez ma breur-kaer, ma lârin demat dezhañ.
- Ne ouzon, ma breurig kaezh ; bep beure ec'h a kuit, war-dro c'hwec'h eur, ha ne zistro nemet da c'hwech eur d'an abardaez, ha ne lâr ket din pelec'h ec'h a.
- Ma ! Me a c'houlenno digantañ en-berr pelec'h ec'h a evel-se bep beure.

War-dro c'hwech eur d'an abardaez, pa zegouezhas mestr ar c'hastell er gêr, ec'h anavezas e vreur-kaer, hag en doe joa vras eus hen gwelet.
- Pelec'h ec'h it-c'hwi bep beure, ma breur-kaer, ma lezet ma c'hoar hec'h-unan er gêr?
- Da ober tro ar bed, breurig.
- Jezuz ! Ma breur-kaer, c'hwi avat a zle gwelet traoù kaer ! Me gare ma lezfec'h da vont ivez ganeoc'h, ur wezh.
- Ma ! Warc'hoazh ar beure e c'halli dont ganin ; met n'eus forzh petra a weli, na lâr ger ebet, pe n'am gweli ken.
- Ma ! Ne lârin ger ebet.

An deiz war-lerc'h ar beure ec'h eont o-daou asambles, krog ar paotr en dorn e vreur-kaer. Mont a reont, mont a reont ! Ma kouezh e dog gant an avel.
- Gortozit un tammig, breur-kaer, ma tapin ma zog a zo kouezhet.

Met kerkent ha m'en doa lâret ar 'c'homzoù-se, e kollas ar gwel anezhañ, hag e retornas d'ar gêr.
- Ac'hanta! A lâras e c'hoar, p'hen gwelas o tont, desket a 'teus un dra bennak?
- N'am eus ket sur, ma c'hoarig paour ; pa oamp o vont, ma zog a gouezhas gant an avel, ma lâris d'am breur-kaer gortoz un tammig 'vit m'hen dastumjen, ha kerkent am eus kollet ar gwel anezhañ ; met n'eus forzh, warc'hoazh ar beure e c'houlennin mont gantañ arre. Hag e tiwallin mat da lâret ur ger hepken.
Pa zistroas e vreur-kaer, war-dro c'hwec'h eur d'an abardaez, e c'houlennas digantañ arre :
- Kontant oc'h ma breur-kaer ec'h afen ganeoc'h c'hoazh warc'hoazh ar beure ?
- Ya a-walc'h ; met na lâr ket ur ger, pe n'am gweli ken biken.
- Ma ! Ar wezh-mañ e taolin pled mat.

Setu ma 'z eont asambles arre, an deiz war-lerc'h ar beure. Kouezhañ a ra arre e dog 'barzh ur stêr, hag e ankouaas arre da lâret :
- Gortozet un tammig, ma breur-kaer, ma tastumin ma zog a zo kouezhet en dour!

Ha kerkent e koll arre ar gwel eus e vreur-kaer, hag en em gav e-unan. Distreiñ a ra d'ar gêr, trist ha droukkontant anezhañ e-unan.

An deiz war-lerc'h ar beure e lez e vreur-kaer anezhañ da vont c'hoazh, evit an deirvet gwezh. Mont a reont, mont a reont ; kouezhañ a ra arre e dog ; met an dro-mañ ne lâr ger ebet. Tremen a reont neuze a-us d'ur park 'lec'h ma wel an douar goloet a goulmed wenn, hag en o c'hreiz e oa div du ; hag ar re wenn a zastume keuneud munut, hag o lakae en ur bern awan an div du ; ha pa voe goloet an div-mañ, e lakajont an tan 'barzh ar bern keuneud.

C'hoant a-walc'h en doa da c'houlenn petra e oa kement-se ; met ne lâras ger ebet koulskoude.

Pelloc'h e tegouezhjont dirak un nor vras. E vreur-kaer a antreas, hag eñ a chomas er-maez, hag e voe lâret dezhañ chom da c'hortoz eno, ha mar teuje c'hoant dezhañ da antren ivez, n'en dije netra da ober nemet terriñ ur bod derv glas, hag hen boutañ indan an nor. Pa oa eno o c'hortoz, e welas o tiskenn war ur wezenn lore ur bagad evned ; hag e chomjont eno ur pennad da richanañ. Neuze e nijont holl kuit, o kas gante en o beg pep a zelienn lore ; hag e lezjont an delioù lore-se da gouezhañ damdost eno.

Ur pennadig goude e tiskennas war ar memes gwezenn-lore, hag e rejont c'hoazh muioc'h a drouz, hag o vont kuit, e kasjont gante ivez pep a zelienn lore, hag o lezjont ivez da gouezhañ met un tamm pelloc'h.

Goude ar re-mañ, e tiskennas un drivet bagad evned war ar memes gwezenn-lore, hag e rejont c'hoazh muioc'h a drouz, hag o vont kuit, e kasjont gante ivez pep a zelienn lore ; met ar re-mañ n'o lezjont ket da gouezhañ.

Souezhet e oa gant ar pezh a wele, hag e lâre dezhañ e-unan :
- Daoust petra eo kement-se?

Pa voe skuizh o c'hortoz, e torras ur bod derv glas, goloet a zelioù, hag hen bountas indan an nor, 'lec'h ma wele ur roudenn ruz. Kerkent e krogas an tan er bod glas hag e voe devet betek e zorn.
- Hola ! Emezañ, aze avat eo tomm!

Ha ne c'hoantae ken mont e-barzh.

E vreur-kaer a zeuas e-maez, pa voe degouezhet an amzer, hag e tistrojont d'ar gêr o-daou asambles. Pa oant o tont, e c'houlennas digantañ :
- Petra eo, breur-kae, ar bagad evned am eus gwelet o tiskenn war ur wezenn-lore, ha goude bezañ richanet ha graet trouz eno ur pennadig, ez int nijet kuit, o kas gante en o begoù pep a zelienn lore, o deus lezet da gouezhañ d'an douar prestik goude ?
- Ar re-se a zo tud bet en oferenn, ha n'o deus pedet nemet un tammig, hag o delioù lore a zo kouezhet digante 'lec'h m'o deus ankouet o Doue.
- Hag ar bagad evned all a zo diskennet prestik goude war ar memes gwezenn-lore, o deus richanet ivez un tammig muioc'h, hag o deus lezet o delioù-lore da gouezhañ un tammig pelloc'h?
- Ar re-se a zo tud bet en oferenn, evel ar re gentañ, hag o deus pedet un tamm muioc'h, hag o Doue a zo aet pelloc'h gante, met nann betek ar gêr.
- Hag an drivet bagad a zo diskennet war ar memes gwezenn, hag o deus richanet kalz pelloc'h, ha n'o deus ket lezet da gouezhañ o delioù-lore ?
- Ar re-se eo an dud o deus pedet mat, a-greiz o c'halonoù hag ez eo aet gante o Doue betek ar gêr.
- Hag ar goulmed wenn am eus gwelet 'barzh ur park o tastum keuneud munut da zeviñ div goulm du a oa en o c'hreiz ; ha bremañ e welan ez eo an div goulm du deut gwenn evel ar re all ?
- An div goulm du-se a oa ho tad hag ho mamm oc'h ober pinijenn eus o fec'hedoù. Emaint bremañ dirak Doue, en e varadoz !

Ma oant degouezhet a-benn neuze e-tal ar c'hastell, hag ec’h antrejont. Ur pennad goude e lâras d'e vreur-kaer :
- Me am eus c'hoant distreiñ d'ar gêr bremañ.
- Distreiñ d'ar gêr ! Ha da betra ?
- Da welet ma zud, ha da vevañ gante.
- Met paourkaezh, pemp kant vloaz a zo abaoe ma 'z out amañ ! Da holl gerent a zo marv pell a zo, hag el lec'h ma oa da di, a zo bremañ ur wezenn-derv vras ha brein gant ar gozhni.

Kontet gant Frañseza an Ewen, gwreg Tregoat, en parrouz Pederneg.

Kontadennoù ar Bobl - levrenn 3, Embannet gant Al Liamm, 1989